Historia wsi Śmiałowice
Początki owej wyjątkowej miejscowości sięgają zamierzchłych, rycerskich czasów, kiedy to została założona przez zapomnianego zasadźcę. Nie było to jednak osadnictwo na „surowym korzeniu”, ponieważ osady ludzkie na tym terenie były już wcześniej, na co wskazują badania archeologiczne.
Nazwa wsi jest nazwą odimienną, pochodzącą od słowiańskiego imienia Smil, a czasem Smił lub Zmił, wywodzącego się od staropolskiego czasownika smiłować się – zlitować się. We wczesnośredniowiecznych dokumentach to imię pojawia się dość często, jednakże szczególnie interesującym przypadkiem jest zachowany w trzynastowiecznych regestach dokument wrocławskiego biskupa Tomasza I, który 21 października 1249 roku nadał rycerzowi o imieniu Smiło, las biskupi znajdujący się pomiędzy wsią Maravia, wsią hrabiego Jaxy, Głuchołazami i wsią Waldow, w celu sprowadzenia tam kolonistów na prawie niemieckim.
Podobna wzmianka o nadaniu ziemi rycerzowi o imieniu Smil, pochodzącemu z czeskiego Śląska, znajduje się również w regestrach węgierskich. Nadanie to mogło mieć związek z zasługami śląskiego rycerza o tym imieniu w walkach z wojskami mongolskimi, które po bitwie pod Legnicą wycofywały się w kierunku Węgier.
Zapewne pierwszą siedzibą rycerza Smilo była wieża obronna, być może włączona później w obręb murów dzisiejszego pałacu, jak to miało miejsce w pobliskiej Wierzbnej czy Wilkowie Wielkim.
Osada szybko się rozwijała i wkrótce stała się jedną z najbogatszych wsi w okolicy, o czym świadczy zarówno obecna struktura wsi jak i pozostałości dawnych obiektów gospodarczych.
Kościół parafialny w Śmiałowicach p.w. św. Wawrzyńca wzniesiono ok. połowy XIII wieku – jako orientowaną jednonawową przestrzeń z prostokątną częścią prezbiterialną i drewnianym stropem. Pierwsza pisana wzmianka o kościele pojawia się w 1318 roku, w kontekście zapisanych na rzecz ołtarza czynszów. Po najazdach husytów w XV wieku kościół został przebudowany. Wzmocniono nadwątlone mury, dobudowano kaplicę rodową i podwyższono mur obronny, na tle którego w czasach późniejszych ustawiono dawne gotyckie sakramentarium i kolumnową kapliczkę.
Kolejna przebudowa nastąpiła po wojnie trzydziestoletniej (1618–1648), kiedy cesarz Ferdynand IV przekazał śmiałowickie dobra i kościół parafialny świdnickim jezuitom. Za ich sprawą poszerzono nawę, rozbudowując kościół w kierunku południowym i dobudowując półkoliste prezbiterium. W wyniku tych działań przesunięto oś pierwotnego rozplanowania, przebiegającą wcześniej przez środek wieży. Na nowo zasklepiono nawę, tworząc na jej płaszczyznach iluzjonistyczne przestawienia malarskie (zniszczone z polecenia obecnego proboszcza). Nastąpiła także częściowa zmiana wyposażenia. Kościół otrzymał nową ambonę oraz manierystyczny ołtarz, który został tu przeniesiony z kościoła farnego w Świdnicy, zachowano jednak gotycką Madonnę z Dzieciątkiem, dla mieszańców stanowiącą więź z tradycją, przeszłością i wiarą ojców, która stanęła w centrum ołtarza.
Na wyjątkową uwagę zasługują całopostaciowe płyty nagrobne eksponowane wewnątrz i na zewnątrz świątyni, z których najcenniejszy jest późnogotycki nagrobek Nicolausa von Seidlitz von Fürstenau oraz jego żony Anny, z domu von Groecz – pana i pani na Kraskowie i Śmiałowicach zmarłych około 1558 roku.
Opisując bogactwo artystyczne i architektoniczne oraz historie związane z życiem mieszkańców Śmiałowic, trzeba zwrócić uwagę na wznoszący się na stromej nadrzecznej skarpie czteroskrzydłowy pałac z wewnętrznym dziedzińcem i dwuspadowym dachem, który podobnie jak kościół, w roku 1680 został znacząco przebudowany przez jezuitów. Rezydencja ta pomimo wielu remontów zachowała swoją pierwotną charakterystyczną sylwetę, w której odnaleźć możemy pierwotne etapy jej budowy.
W XIV w. na terenie Śmiałowic osadzono aż 50 chłopów – kolonistów z Zachodu Europy i już pod koniec XIV wieku powstał tu młyn wodny.
Obecny młyn pobudowany został przez zakonników na miejscu wcześniejszego, należącego do dawnej struktury gospodarczej folwarku, położonego w niewielkiej odległości od rzeki - w najdogodniejszym miejscu dla tego typu przedsięwzięcia, w którym do napędu żaren wykorzystywano siłę wody kierowanej przez specjalnie poprowadzone koryto „młynówki”.
Warto dodać, że śmiałowicki młyn, wielokrotnie rozbudowywany i funkcjonujący nieprzerwanie do 2009 roku, jeszcze do niedawna posiadał oryginalne, a zarazem unikatowe w skali Europy, wyposażenie techniczne z pocz. XX wieku, które zostało zniszczone „w majestacie prawa” w 2010 roku przez byłego właściciela.
W roku 1688 jezuici, z myślą o poprawieniu jakości życia mieszkańców i podniesienia dochodowości tutejszego majątku, dokonali nasadzeń kilkuset drzewek owocowych i założyli plantację wierzby nadającej się do wyplatania koszyków.
W 1698 r. w pobliżu pałacu dobudowano stajnie, a w 1702 do rezydencji doprowadzono wodociąg.
Na obrzeżach przypałacowego folwarku funkcjonowały, niezbędne w owych czasach, wozownie i warsztaty naprawcze, pośród których prym wiodła duża, kilkumiechowa kuźnia.
W starych przekazach i dokumentach są też wzmianki o sezonowej cegielni, funkcjonującej na południowych krańcach wsi.
W tamtych czasach Śmiałowice słynęły z hodowli ryb. Na terenie wsi istniało kilka stawów, największe z nich znajdowały się pomiędzy Śmiałowicami i Klecinem. Stawy rybne rokrocznie zarybiano dużą ilością karpi.
Zachowane do dnia dzisiejszego ruiny dawnego browaru i gorzelni wskazują, iż cały proces produkcyjny opierał się na tradycyjnych technologiach, wykorzystywanych już od średniowiecza. Niezbędne dla jego funkcjonowania były więc budynki słodowni, zapewne także lodowni oraz obszerne pomieszczenia magazynowe, umieszczone w piwnicach bądź w przyziemiu. W najgłębszej z piwnic znajdowało się ujęcie wody źródlanej, które dostarczało szczególnie dobrej wody do produkcji piwa.
Burzliwe dzieje miejscowości zapisały się w życiorysach wielu mieszkańców, z których ci najbardziej znani przeszli na stałe do historii Śląska. Rodziny Smelewicz, Nassaw, Hulok, Ronow, Busewoy, Schellendorf i Seidlitz zdominowały średniowieczne dzieje wsi wchodzących w skład majątku, lecz już w końcu XV stulecia dominującym rodem stała się familia von Seidlitz władająca śmiałowickimi dobrami przez nieomal dwa stulecia.
Od XVII wieku fortuna sprzyjała Fünfkirchenom, jezuitom. Schlabrendorfom i Schwabom, którzy przez kolejne dekady gospodarzyli na śmiałowickim majątku. Otatnie zmiany własności miały miejsce w początkach XIX wieku kiedy majątek nabyli pochodzący z rodziny bogatych kupców Barchewitzowie, oraz w początkach XX wieku, gdy dobra odkupiła rodzina von Salisch, zarządzająca nimi do chwili wkroczenia Rosjan w 1945 roku.
Tekst: Lucyna Szpilakowska
Poniżej, w pliku PDF, przytaczamy trzy artykuły autorstwa Tomasza Niesieckiego, poświęcone historii Śmiałowic, które ukazały się w „Wiadomościach Świdnickich” w marcu 2011 roku, w ramach cyklu zatytułowanego „Leksykon wsi powiatu świdnickiego”:
Śmiałowice w "Leksykonie wsi powiatu świdnickiego"
Polub tę stronę
